Tibb
Tibb – bu gün xarici təhsildə ən tələb olunan istiqamətlərdən biridir. Tibbi işin öyrənilməsi üzrə beynəlxalq proqramlar tələbələri səhiyyə, innovasiyalar və xəstələrin müalicəsinin və qulluğunun keyfiyyəti ilə yeni metodlar, həmçinin xəstəxana inzibatçılığı sahəsində müasir texnologiyalar dünyasına daxil edir.
Bu gün bir çox xarici universitetlər tibbin öyrənilməsi üzrə proqramlar təklif edir, məhz bu səbəbdən gələcək tibb işçiləri uyğun ali məktəbin seçiminə ciddi yanaşmalıdır.
Başlanğıc üçün tibbin öyrənmək istədiyiniz sahəsini müəyyən etmək, daha sonra isə diqqətinizi bu istiqamətdə ixtisaslaşan və tələbə və ekspertlərin yaxşı tövsiyələrinə malik universitetlərə yönəltmək lazımdır.
Bundan başqa, təhsil haqqına diqqət etmək doğru olar – tibbi maarifləndirici proqramlar adətən çox bahalıdır, deməli dəyərlə təhsilin keyfiyyətinin nisbətini qiymətləndirmək lazımdır.
Həmçinin bir faktı nəzərə alın ki, tibbi təhsil – ən uzunmüddətli maarifləndirici layihədir.
… Lakin bu, əsl həkimləri heç vaxt qorxuda bilməz.
Gəlin, Sizinlə birlikdə dünyanın müxtəlif ölkələrində “Tibb” ixtisasına qəbul və təhsilin xüsusiyyətlərini nəzərdən keçirək.
Xaricdə tibbi təhsilin təqdim edilməsində ingilis dilli ölkələr sözsüz liderdir. Lakin azərbaycanlılar üçün Tibbi təhsilin alınması üçün ən “əlverişli” və populyar ölkələr Macarıstan, Çexiya, Avstriya, Almaniya, Latviya və Avropa ölkələridir.
Dünyanın müxtəlif ölkələrində Tibbi təhsilin xüsusiyyətləri nədən ibarətdir?
“Amerika yolu” – ABŞ, Kanada
ABŞ – amerikalıları qəbul vaxtı yüksək sərt müsabiqə gözləyir. Azərbaycan attestatı olan məzunlarımız haqqında heç danışmırıq, onlar üçün bu, demək olar ki mümkünsüzdür. Buna görə ən real hazırlıq yolu – Amerika High School-da təhsil və bu məktəbi bitirməkdir. Bu, ümumi şərtlərdə daxil olmaq üçün tələb olunan minimumdur. Yüksək SAT (IB) balı və Amerika və ya Britaniya məktəblərində təhsil təcrübəsi əhəmiyyətlidir.
ABŞ-da tibbə daxil olan xarici abituriyentlərin rəsmi statistikası – namizədlərin ümumi sayından 11% qəbul. ABŞ-ın tibb universitetlərinin heç də hamısı xarici tələbələri qəbul etmir. Amerika tibb universitetləri Medical College Admissions Test nəticələrini qəbul edir, hansı ki, Pre-Medical Track keçdikdən sonra verilir. Pre-Medical Track-da dörd il ərzində kimya, biologiya və fizika, hətta bəzən ekologiya üzrə baza bilikləri tədris olunur. Adətən bundan əlavə dil imtahanlarından birinin nəticələrini təqdim etmək və müsahibədən keçmək lazımdır. Dörd il təhsildən sonra namizəd The United States Medical Licensing Examination (USMLE) verməlidir və rezidenturanı keçməlidir. Kanadada olduğu kimi ABŞ-da da həmçinin tibbi təcrübəyə icazə almazdan əvvəl universitet məzunu əlavə ixtisaslaşma imtahanlarını verməlidir.
Əgər Siz tibb universitetinə daxil olmusunuzsa, onda təhsilin ilk 2 ili siniflərdə keçəcək. Üçüncü ilə Kliniki təcrübə başlanır, dördüncü il həmçinin xəstəxanada, lakin artıq seçilmiş profil üzrə bölmələrdə keçəcək.
Kanada – Kanadada bütün tibb sistemi, həmçinin tibbi təhsillə bağlı hər şey, Tibbi şura (The Medical Council of Canada – MCC) tərəfindən tənzimlənir. Məhz bu təşkilat tibbi təcrübə ilə məşğul olmaq hüququna lisenziya verir. Lisenziya tələbləri olduqca yüksəkdir və mütəxəssisin müəyyən standartlara uyğunluğunu nəzərdə tutur. Beləliklə, həm Kanada, həm də xarici mütəxəssislər universitetdə tədris kursu və internaturanı keçdikdən sonra MCC (Qualifying Examination) imtahanlarını verməlidirlər ki, Kanadanın Tibbi registrinə (Canadian Medical Registry) daxil edilsinlər. Yalnız bu halda, lisenziyanı almağa və ixtisas üzrə işə düzəlməyə ümid etmək olar.
Kanada təhsilinin tibb sahəsində daha bir xüsusiyyəti bir neçə mərhələdən ibarət təhsilin kifayət qədər uzun müddətli olmasıdır. Əvvəlcə universitetdə təhsil 4 il davam edir. Bu dövrdə ən uyğun seçim Nursing (Tibb bacısı) və ya Kinesioloqiya ixtisası olacaq. Sonra isə ən azı 2 il praktik fəaliyyət təcrübəsi almaq lazımdır. Yalnız bundan sonra, tibb universitetlərindən (Medical School) birinə daxil olmaq olar, hansılar ki, universitetlərin tamhüquqlu tibbi fakültələridir. Sonra həmçinin bir neçə il davam edən internatura təhsili başlayır. Beləliklə, tam Kanada təhsilinin müddəti 10-15 ildir. Bununla belə, bu təhsil müddəti Kanadanın tibb diplomuna dəyir.
“Alman yolu” – Almaniya
Almaniya tibb sahəsində ən güclülərdən biri hesab edilir, buna görə alman tibb diplomu bütün dünyada yüksək qiymətləndirilir.
Azərbaycan məktəbinin məzunları DSD2 (alman dilinə yiyələnmə səviyyəsi) sertifikatı ilə Tibb (M-Kurs) istiqaməti üzrə bir illik Studienkolleg hazırlıq proqramına qəbul oluna bilərlər. Əgər tələbənin dilinin tələb olunan B1 səviyyəsi yoxdursa, onda o Studienkolleg proqramına daxil olmadan əvvəl əlavə alman dili dərslərini keçməli olacaq.
Bu hazırlıq proqramı universitetlərə bağlıdır. Proqramda tədris bir il davam edir, bu dövr ərzində abituriyentlər öz dil biliklərini təkmilləşdirir, həmçinin 3-4 fənn – Riyaziyyat, Fizika, Biologiya və Kimyanı öyrənirlər. Studienkolleg-in buraxılış imtahanları universitetə qəbul imtahanlarıdır.
Tibbi təhsil almanların öz arasında çox populyardır. Müsabiqə yüksəkdir, bəzən abituriyentləri qəbul növbəsinə salırlar. Azərbaycan məktəblərinin məzunları 4.5-dən az olmayan orta attestat balına malik olmalıdır, attestatda 2 qiymət “yaxşı”, qalanı isə “əla” olmalıdır.
Artıq başlanmış və ya bitirilmiş tibbi təhsil varsa
Almaniyada tibbi təhsil, başqa ixtisasların əksəriyyətindən fərqli olaraq Bakalavriat və Magistraturaya bölünmür, yəni magistraturaya daxil olmaq imkanı yoxdur. Tibb, psixoterapiya və ya əczaçılıq istiqaməti üzrə minimum üç il təhsil almış xarici abituriyentlər tibbi təhsil haqqında xarici sənədlərin təsdiq edilməsi üzrə Almaniya mərkəzi idarəsində diplomu və ya akademik arayışı təsdiq edə və dərhal daha yüksək semestrə daxil ola bilərlər.
Almaniyada 30-dan çox universitet Tibbi iş, Stomatologiya, Baytarlıq ixtisasları üzrə proqramlar təklif edir.
“Astriya yolu”– Avstriya
Avstriyada tibbi təhsil, başqa ölkələrdə olduğu kimi, hörmətli və yüksək maaşlı ixtisasa yol açır. Məhz bu səbəbdən Avropa Birliyinə daxil olmayan ölkələrdən xarici tələbələrin faizi Tibb üzrə Avstriya universitetlərində 5% təşkil edir. Avstriya Milli Şurası tibbi universitetlərdə yerlərin kvota üzrə nizamlanmasını tətbiq edib. Avstriyada həm alman dilində, həm də ingilis dilində tibbi təhsil almaq olar.
Avstriyada tibbi ixtisaslar üzrə təhsili üç dövlət tibb universiteti və Lints şəhərində universitetin tibb fakültəsi, üç özəl tibbi ali təhsil müəssisəsi, həmçinin 8 tətbiqi elmlər universiteti (FH) verir.
“Britaniya yolu” – Böyük Britaniya
Böyük Britaniyada tibb təhsili — beynəlxalq təhsildə ən nüfuzlu və mürəkkəb istiqamətlərdən biridir. Tibbin tədrisinin ənənələri Britaniyanın orta əsr tarixindən başlayır, təhsilin keyfiyyəti isə dünyada ən yüksəklərdən biri hesab edilir. Böyük Britaniyanın üç tibb universiteti dünyanın ən yaxşı tibb üzrə ali təhsil müəssisələrinin reytinqində ilk onluqdadır.
Tibbi istiqamətə qəbul — çətin prosesdir, hansı ki, böyük müvəqqəti xərc və pul xərcləri tələb edəcək.
Tibbi universitetə qəbulun yalnız Bakalavriatı bitirdikdən sonra mümkün olduğu ABŞ-dan fərqli olaraq, Böyük Britaniyada tibb universiteti ali təhsilin birinci mərhələsi hesab edilir. Britaniya tibb universitetində təhsil beş və ya altı il davam edir. Böyük Britaniyada tibb universitetinə qəbul olmaq üçün tələbə aşağıdakı proqramlarından biri üzrə hazırlıq keçməlidir:
● Bir il A-level hazırlıq proqramı — minimum üç “A” qiyməti almaq lazımdır. Kimyadan “A*” qiyməti bütün tibb universitetləri üçün mütləqdir. Bundan başqa, mütləq daha iki A qiymətini biologiya, fizika və ya riyaziyyatdan almaq lazımdır. Qəbul komissiyaları ümumi bilik, kritik düşüncə və qlobal perspektivlər və tədqiqatlar kimi fənlərə görə alınmış qiymətləri nəzərə almırlar.
● Əsas fənn kimi kimya və ikinci dərəcəli fənn kimi biologiya, fizika və ya riyaziyyat ilə ikiillik IB proqramı.
Tibb universitetinə daxil olmaq üçün ərizə vahid sistem vasitəsilə verilir, hansı ki, “Universitet və kolleclərin qəbul xidməti” (UCAS) adlanır. Bu səbəbdən bütün universitetlər üçün sənədlərin verilməsi müddəti birdir — 15 oktyabr. Bir il ərzində abituriyent Böyük Britaniyanın maksimum 4 tibb universitetinə sənədlərini göndərə bilər.
Qəbul prosesində müsahibə və kompleks imtahanın verilməsi mutleqdir. Bu gün Birləşdirilmiş Krallıqda tibb universitetləri üçün ümumi imtahan mövcud deyil, buna görə müxtəlif ali məktəblər müxtəlif imtahanlar təqdim edir. BMAT və UKCAT ölkədə ən yayılmış testlərdir, GAMSAT isə yalnız ali təhsildən sonrakı tibbi proqramlara qəbul olarkən qəbul edilir.
Nəzərə almaq lazımdır ki, hər imtahanın öz qeydiyyat müddətləri mövcuddur: UKCAT üçün — sentyabrın ortası, BMAT üçün — avqustun ortası və ya oktyabrın əvvəlidir.
Ən müvəffəqiyyətli abituriyentləri qəbul komissiyası 15-30 dəqiqə davam edəcək müsahibəyə çağırır. Müsahibə vaxtı abituriyentin biliklərinin ümumi səviyyəsi, onun qeyri-standart vəziyyətdə tez istiqamət tapmaq qabiliyyəti, cavabı düzgün qurmaq bacarığı və hətta empatiya səviyyəsi yoxlanılır.
Son illərin statistikası: Tibbə verilən 75000 ərizədən universitetlərə 7900 şagird qəbul edilmişdir.
“Çex yolu” – Çexiya
Xaricdə tibb təhsili almaq üçün münasib variant – Çexiyadır. İngilis dilində təhsil imkanı var. Əvvəlcə tələbə hazırlıq kursuna – 1 il, sonra tibbi fakültəyə daxil olur – 6 il. Əgər tələbə çex dilində oxumaq istəyirsə, onun üçün bir illik çex dili kursu ən birinci mərhələdir.
Azərbaycan məktəbini bitirdikdən dərhal sonra tibb təhsil müəssisələrinə qəbul olma haqqında deməliyik ki, qəbul üçün nostrifikasiya olunmuş attestat və B2 səviyyəsində çex və ya ingilis dili biliyinin səviyyəsini təsdiq edən sertifikat olmalıdır. Tibbi fakültəyə sənədlərin verilməsi fevralda həyata keçirilir. Bizim məzunlarımız, payızda, attestatlarını aldıqdan sonra, Çexiyaya göndərilir, hazırlıq kurslarında oxuyur və fevralda universitetə qəbul sənədlərini verirlər. Kursları bitirdikdən sonra abituriyentlər bir qayda olaraq, biologiya, kimya və çex dili üzrə qəbul imtahanlarını verir və müvəffəqiyyətli nəticələrdən sonra dərslərə başlayırlar.
Təhsilin pulsuz və çex dilində keçirildiyi dövlət təhsil müəssisələrində müsabiqə bir yer üçün 8-10 namizəd, bəzən isə 25 namizəd təşkil edir. Eyni zamanda, bir çox dövlət ali məktəblərində tədrisin ingilis dilində pullu əsaslarla aparıldığı tibbi fakültələr var. Belə fakültələrə qəbul olmaq daha asandır, təhsil haqqı ildə 9-14 min avro təşkil edir. Son onilliklərin tendensiyaları göstərir ki, çex həkimləri Qərbi Avropa ölkələrinə işləməyə gedir, buna görə bizim həkimlərimiz üçün gənc mütəxəssisin ilkin maaşı təxminən 1000 avro olmaqla boş iş yerləri var.
“Rusiya yolu” – Rusiya
Bizim həmyerlilərimiz Rusiyada Tibbi ixtisaslara, həm də büdcə yerlərinə qəbul oluna bilərlər. Azərbaycanlılar universitetlərin nəzdində qəbul imtahanlarını verə bilərlər. Adətən Biologiya, Kimya və Rus dilindən imtahanlar təklif olunur. Qəbul imtahanları iyunun sonunda – iyulun əvvəlində, məktəb attestatını aldıqdan sonra verilir.